Η θέση Ονιθέ βρίσκεται κοντά στο χωριό Γουλεδιανά. Βρίσκεται σε υψόμετρο 700 μέτρων. Τα εύφορα
καλλιεργήσιμα εδάφη, το νερό, η ασφαλής έξοδος προς τη θάλασσα και ο έλεγχος
ενός σημαντικού περάσματος στον κάθετο άξονα έκαναν τον τόπο φιλόξενο από την
αρχαιότητα ως σήμερα. Διάφοροι περιηγητές
είχαν εντοπίσει στη θέση αυτή επιφανειακά λείψανα αρχαιοτήτων, ενώ τυχαίες
περισυλλογές ήταν η αφορμή για να αρχίσει το 1952 μικρή ανασκαφική έρευνα.
Οι πρώτες μαρτυρίες ανθρώπινης
παρουσίας στην περιοχή δίνονται από εργαλεία που υποδηλώνουν χρήση του χώρου στη
νεολιθική εποχή. Μεταξύ των ευρημάτων από περισυλλογές, ξεχωρίζουν κάποια που
χρονολογούνται στη μινωική εποχή. Ανεξερεύνητη παραμένει η γεωμετρική εποχή που
αντιπροσωπεύεται από ενδείξεις.
Στον αρχαιολογικό χώρο
ανασκάφηκαν δύο οικιστικά συγκροτήματα (τέλη 7ου/αρχές
6ου αιώνων π.Χ.). Το πρώτο αποτελείται από οκτώ δωμάτια, συνολικού
εμβαδού 400 περίπου τετραγωνικών μέτρων, ενώ το δεύτερο, αν και δεν αποκαλύφθηκε
ολόκληρο, φαίνεται πως υπερβαίνει τα 50 τετραγωνικά μέτρα.
Οι οικίες αυτές, δεν αποτελούν ενιαία αρχιτεκτονική οντότητα, αλλά συνιστούν
σύνολο οικονομικών και κοινωνικών παραμέτρων, ενταγμένο στο πολεοδομικό σύστημα
της περιοχής και του τόπου. Ενοποιούνται από το συνεχή δυτικό τοίχο.
Στα όριά της αρχαίας πόλης,
ανασκάφηκε κρήνη. Αποτελείται από
λαξευτό στο βράχο αγωγό που προοριζόταν να τροφοδοτεί μικρή
δεξαμενή. Το νερό έρρεε από τρία μικρά στόμια στο βράχο. Η πρόσοψη πιθανόν
συμπληρώνονταν με λεκάνες για το νερό και ίσως κάποιο στέγαστρο. Κοντά της
βρέθηκε άγαλμα καθήμενης γυναικείας θεότητας (β΄ μισό του 7ου αιώνα
π.Χ.).
Η εικόνα της πόλης συμπληρώνεται
από τις οχυρωματικές κατασκευές. Στο
ψηλότερο σημείο της εντοπίζεται η ακρόπολη
που, στα νότια, ορίζεται από απότομο κρημνό. Οι άλλες πλευρές της περικλείονται
από τείχος που σχηματίζει ορθή γωνία με μήκος μακράς πλευράς 12 μέτρα. Είναι
κατασκευασμένο κατά το ισοδομικό σύστημα
αγροτικού τύπου. Η οχύρωση, δεδομένου ότι αφήνει τον οικισμό εκτεθειμένο και δεν είναι
μνημειακής κατασκευής, ίσως να χρησιμοποιήθηκε ως παρατηρητήριο φρουράς. Με
βάση την μορφή της τοιχοποιίας, δείχνει να κατασκευάστηκε στην αρχή των
ελληνιστικών χρόνων.
Η πόλη ταυτίζεται μάλλον με τη Φάλαννα. Η πόλη φαίνεται να ανήκει στην
επικράτεια της Ρίθυμνας και εξακολουθεί να κατοικείται μέχρι τη ρωμαιοκρατία.