Η παλιά πόλη του Ρεθύμνου απλώνεται από το λόφο του Παλαιόκαστρου, στον οποίο δεσπόζει η «Φορτέτζα» εως το παλιό ενετικό λιμάνι. Προς το νότο, τα όριά της πόλης εντοπίζονται στις οδούς Δημακοπούλου και Γερακάρη και στην πλατεία του Άγνωστου Στρατιώτη.

Οι Βενετοί φρόντισαν να οχυρώσουν αυτό το κομμάτι γης -που αποτελεί χερσόνησο- με τείχη, για να προστατεύσουν την πόλη αφενός από τις πειρατικές επιδρομές και αφετέρου από τον επικείμενο κίνδυνο της τουρκικής επίθεσης.
Τα τείχη της πόλης διέθεταν τρεις εισόδους: η πρώτη ήταν η «Πύλη της Άμμου» στην πλατεία του Άγνωστου Στρατιώτη, η δεύτερη και σπουδαιότερη ήταν η «Πύλη Guora» ή αλλιώς «Μεγάλη Πόρτα». Υπήρχε και μια τρίτη πύλη, εκεί που σήμερα βρίσκεται το γήπεδο της Σοχώρας. Στις μέρες μας, δεν σώζεται κανένα τμήμα του τείχους. Μέσα σ'' αυτήν την τριγωνική έκταση αναπτύχθηκε το Ρέθυμνο από τα μέσα του 16ου μέχρι και τις αρχές του 20ού αιώνα.

Στα όρια αυτά σώζονται σήμερα εκατοντάδες κτίσματα της ενετικής και τουρκικής περιόδου. Την εποχή της βενετοκρατίας και της τουρκοκρατίας, η πόλη του Ρεθύμνου αριθμούσε από 6.000 έως 10.000 κατοίκους.
Μετά την καταστροφή της πόλης το 1571, το Ρέθυμνο ξανακτίστηκε απ'' την αρχή. Εκατοντάδες κτήρια, ιδιωτικά και δημόσια, καθώς και εντυπωσιακοί ναοί κτίστηκαν εκείνη την εποχή, αφήνοντας στις νεότερες γενιές μια ανεκτίμητης αξίας πολιτιστική κληρονομιά.

Τα εντυπωσιακότερα απ'' αυτά τα μνημεία βρίσκονται στους τρεις βασικούς οδικούς άξονες του ενετικού Ρεθύμνου: στην οδό Εθνικής Αντιστάσεως, στην οδό Αρκαδίου (αποτελούσε τον σημαντικότερο δρόμο των Βενετών) και στην οδό Νικηφόρου Φωκά (Μακρύ Στενό). Οι τρεις αυτές οδικές αρτηρίες του Ρεθύμνου, μαζί με τις κάθετες σε αυτές οδούς, παραμένουν αναλλοίωτες από τον καιρό της βενετοκρατίας. Αν λοιπόν κάποιος γύριζε πίσω στο χρόνο, θα μπορούσε με άνεση να κυκλοφορήσει στο Ρέθυμνο του 16ου αιώνα!Κάνοντας τον περίπατό μας στους δρόμους του Ρεθύμνου, θα συναντήσουμε τις σπουδαίες εκκλησίες των Βενετών: τη βασιλική του Αγίου Φραγκίσκου και την εκκλησία της Παρθένου Santa Maria (σημερινό Ωδείο), την οποία οι Τούρκοι μετέτρεψαν σε Τζαμί προσθέτοντας τους τρεις θόλους και τον εντυπωσιακό μιναρέ με τους δυο εξώστες (σερεφέδες). Εντυπωσιακή επίσης είναι και η Κυρία των Αγγέλων (Μικρή Παναγία).

Στην αρχή της οδού Αρκαδίου, ξεκινώντας από την πλατεία του Άγνωστου Στρατιώτη, βρίσκεται το Τζαμί του Καρά Μουσά Πασά, που χτίστηκε στα ερείπια εκκλησίας αφιερωμένης στην αγία Βαρβάρα. Θα συναντήσουμε επίσης εκατοντάδες κτήρια της βενετικής. και τουρκικής περιόδου και εντυπωσιακά θυρώματα αναγεννησιακού ρυθμού. Την προσοχή μας θα τραβήξουν ακόμα τα κιόσκια (σαχνισιά), τα οποία κρέμονται πάνω από τα κεφάλια μας και τα συναντούμε σε πολλά από τα στενά σοκάκια της παλιάς πόλης.Αναμφισβήτητα, ο χώρος που φιλοξενεί τα αξιολογότερα μνημεία της βενετικής εποχής είναι η Piazza (πλατεία) των Βενετών, εκεί που σήμερα βρίσκεται η οδός Κωνσταντίνου Παλαιολόγου. Στην περιοχή αυτή θα συναντήσουμε τη βενετική Loggia, το παλιότερο ίσως κτήριο της πόλης και το μόνο δημόσιο κτίριο που διασώθηκε από την καταστροφή του 1571, καθώς και την κρήνη Rimondi («Βρυσάκια»), που απέκτησε τη σημερινή της μορφή το 1626. Με προσεκτική έρευνα, θα ανακαλύψουμε επίσης και τα λιγοστά υπολείμματα του πύργου του Ρολογιού, του μοναδικού μνημείου τέτοιου τύπου, στην Κρήτη, το οποίο γκρεμίστηκε για τη διάνοιξη της οδού Αρκαδίου.

Μετά απ'' όλα αυτά, δεν θα είναι υπερβολή να πούμε ότι η παλιά πόλη του Ρεθύμνου είναι ένα τεράστιο μουσείο, τα εκθέματα του οποίου είναι διάσπαρτα σ'' όλη την έκταση της πόλης και καλούν τον επισκέπτη να τα παρατηρήσει και να τα θαυμάσει.

Στις ενότητες που ακολουθούν παρουσιάζοται ενδεικτικά ένας μικρός αριθμός μνημείων που καλούν τον επισκέπτη να τα γνωρίσει από κοντά.