ΟΜΙΛΙΑ ΔΗΜΑΡΧΟΥ ΡΕΘΥΜΝΗΣ ΓΙΩΡΓΗ Χ. ΜΑΡΙΝΑΚΗ ΜΕ ΘΕΜΑ : Η ΦΙΛΙΑ ΣΤΗ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΕΠΟΧΗ»

                                                                                       Αθήνα, 6 Δεκεμβρίου 2014

 Κυρίες και Κύριοι

Αγαπητοί μου Φίλοι

Χαίρομαι πραγματικά που βρίσκομαι μαζί σας και σας ευχαριστώ για την ευγενική σας πρόσκληση να συναντηθούμε και να μοιραστούμε σκέψεις , ιδέες και απόψεις όχι μόνο για το εξαιρετικά επίκαιρο και διαχρονικό ζήτημα της φιλίας αλλά και γι άλλα θέματα που αφορούν την πόλη που αγαπάμε, το Ρέθυμνο. Ιδιαιτέρως, θα μου επιτρέψετε να ευχαριστήσω τον αγαπητό συμπατριώτη και φίλο κ. Δημήτρη Αετουδάκη , ο οποίος αξιοποιεί κάθε ευκαιρία όπου κι αν βρίσκεται για να αναδείξει με το δικό του λυρικό, ευαίσθητο και δημιουργικό τρόπο την πλούσια παράδοση και το θαυμαστό πολιτισμό του τόπου μας.

Η ιδέα του να αποτελέσει η Φιλία το επίκεντρο της σημερινής μας συνάντησης εκτός από ελκυστική απηχεί την ευαισθησία του απέναντι στο κρίσιμο ζήτημα των ανθρωπίνων σχέσεων, οι οποίες στο πέρασμα του χρόνου εκτίθενται σε εκφυλισμούς και τίθενται σε ένα διαρκή μετασχηματισμό που συνάδει κάθε φορά με αυτό που οι κοινωνικοί επιστήμονες αποκαλούν Ζeitgeist (Τζάϊτ γκάϊστ), δηλαδή το πνεύμα της εποχής.

Παρότι, φαινομενικά, το ζήτημα της Φιλίας είναι απλό μια και αρκεί το άκουσμα της λέξης για να ενεργοποιηθεί στο μυαλό όλων μας ένα κοινό σύστημα αξιών με το οποίο την έχουμε επενδύσει, στην πράξη είναι τόσο δαιδαλώδεις και περίπλοκες οι εκφάνσεις της που, ειδικά ο σύγχρονος άνθρωπος, δυσκολεύεται πολύ και να την οριοθετήσει και να τη βιώσει στην αληθινή της υπόσταση.

Γιατί συμβαίνει αυτό; Είμαι βέβαιος πως υπάρχουν τόσες απαντήσει όσες και οι άνθρωποι επί γης.

Εξαρτάται από το πως προσεγγίζει κανείς την έννοια της Φιλίας, τους συσχετισμούς που έχει εγκαθιδρύσει στο μυαλό και την ψυχή του ως δομικά της στοιχεία, το περιβάλλον που ζει, τα βιώματα και τις εμπειρίες του, την παιδεία του.

Επιπλέον, σημασία έχει το κατά πόσο την αντιλαμβάνεται ως ένα ολόκληρο αξιακό σύστημα που συνοδεύει τον άνθρωπο καθ όλη τη διάρκεια της ζωής του, αν θεωρεί τη φιλία ως κοινωνική κατασκευή ή ως μια ψυχική διεργασία που φέρει στοιχεία αυθορμητισμού, πόσο σημαντική τη θεωρεί για την πνευματική, συναισθηματική και κοινωνική εξέλιξή του, αν την επιλέγει ως αγαθό που αξίζει να προστατευθεί ως ζωτικό στοιχείο της ύπαρξής του ή αν την χρησιμοποιεί με ευτέλεια, εντελώς εργαλειακά, ως μέσο επίτευξης προσωπικών, ωφελιμιστικών στόχων.

Οι άνθρωποι κάνουμε συχνά το λάθος να προσπερνάμε με βιασύνη ή και να αγνοούμε εντελώς τις ρίζες που κουβαλά κάθε έννοια μαζί της. Το παρελθόν της. Τα αίτια της γένεσης της και της κυριαρχίας της στο χρόνο. Οποιαδήποτε λοιπόν αναφορά στη Φιλία και στις σύγχρονες αντανακλάσεις της, θα ήταν ελλιπής αν δεν συμπεριλάμβανε μια αναφορά στη χρονική διαδρομή της.

Εμείς οι Έλληνες, ως φορείς και συνεχιστές μιας σπουδαίας πνευματικής κληρονομιάς, στην οποία στηρίχθηκε όλος ο δυτικός τρόπος σκέψης, οφείλουμε να γνωρίζουμε τα μονοπάτια με τα οποία οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι χάραξαν αυτή τη διαδρομή. Και τη χάραξαν με συνέπεια, ακρίβεια, πληρότητα κι ένα πλούτο ιδεών και ιδιαζόντων χαρακτηριστικών, που επέτρεψαν στη έννοια της Φιλίας να περιπλανηθεί στο χρόνο με ανθεκτικότητα, ευελιξία και διακριτά να χαρακτηριστικά, τα οποία αναδεικνύουν τη μοναδικότητα της και την ξεχωρίζουν από άλλες ευγενείς ή μη έννοιες.,με τις οποίες, ηθελημένα ή αθέλητα, συχνά την μπερδεύουμε.

(Ετυμολογική προέλευση)

Η Φιλία λοιπόν είναι το ουσιαστικό του ρήματος «φιλώ» που σημαίνει «αγαπώ» . Κατά την αρχαία και πρώτη ερμηνεία της λέξης, Φιλία είναι η Αγάπη . «Φίλος» στα αρχαία ελληνικά είναι ο αγαπημένος, αυτός δηλαδή που βρίσκεται πολύ κοντά στην ψυχή μας. Φιλία σήμαινε να μοιράζεσαι ιδέες, σκέψεις, ανάγκες, αισθήματα, όνειρα, αξίες, χρόνο, αντικείμενα. Μάλιστα, μαζί με τη Γενναιότητα, τη Σοφία και την Αγάπη θεωρούνταν μία εκ των τεσσάρων μεγάλων αρετών.

Στη λέξη «φιλότης» οι αρχαίοι μας περιελάμβαναν τη φιλία, την αγάπη και τη στοργή. Μάλιστα, πολλές λέξεις του δυτικού λεξιλογίου, κατάγονται από την αρχαία ελληνική και ως πρώτο συνθετικό έχουν την λέξη φίλος όπως ο «Φιλάνθρωπος», ο «Φιλαρμονικός» (αυτός που αγαπά τη μουσική, την αρμονία, τους αρμονικούς ήχους. Γι' αυτό άλλωστε και philarmonique στα γαλλικά και σε όλες τις λατινογενείς γλώσσες, σημαίνει τον φιλόμουσο) , η «Φιλολογία» ( η αγάπη για τους λόγους), η «Φιλοσοφία» (η αγάπη για την αναζήτηση της σοφίας κάτι το οποίο προσπαθεί να επιτύχει ο φιλόσοφος, ο «Φιλοτελισμός» κ.α

Πρόκειται για λέξεις που πλάστηκαν στην Δυτική Ευρώπη με ελληνικές ρίζες, για να αποδώσουν στην εντέλεια το νόημα που χρειάζεται. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε το γεγονός ότι, περισσότερο στο παρελθόν αλλά ακόμη και στις μέρες μας, οι δυτικές γλώσσες, ειδικά στο χώρο της Επιστήμης, καταφεύγουν στο ελληνικό οπλοστάσιο προκειμένου να ονοματοδοτήσουν με σαφήνεια τις ιδιότητες κάθε νέας ιδεολογικής επινόησης ή ανακάλυψης.

(Η Φιλία στην Αρχαία Ελλάδα)

Στην αρχαία Ελλάδα, η αξία της φιλίας ήταν καθιερωμένη σε επίπεδο κοινωνικό, στρατιωτικό και εκπαιδευτικό. Είχαν πάθος για την ψυχική φιλία, η σχέση των μαθητών με τους δασκάλους τους βασίζονταν στην καλλιέργεια ισχυρών φιλικών δεσμών ώστε οι νέοι να διδαχθούν σωστά γράμματα ενώ στις εμπόλεμες συρράξεις, οι στρατιωτικές φάλαγγες, με κλασσικό παράδειγμα την περίφημη «Θηβαία μαχητική φάλαγγα» αποτελούνταν αποκλειστικά από ζευγάρια φίλων, που παρέλαυναν μαχόμενοι δίπλα δίπλα στους πολέμους, για να αντλούν κουράγιο ο ένας από τον άλλο.

Την αξία που απέδιδαν στη Φιλία οι Αρχαίοι Έλληνες την ανιχνεύουμε στα έργα τέχνης τα οποία μας κληροδότησαν στα γλυπτά, στη ζωγραφική, στα γραπτά κείμενα τους. Τα θρυλικά ζευγάρια φίλων Αχιλλέας – Πάτροκλος, Δάμων Φιντίας, Ορέστης Πυλάδης, Επαμεινώνδας – Πελοπίδας, Θησέας – Πειρίθους, συνιστούν τα πιο αντιπροσωπευτικά ευρήματα που αποδίδουν με πιστότητα τη φιλία όπως την αντιλαμβάνονταν και στη βίωναν στην Αρχαιότητα. Για του μακρινούς προγόνους μας, η Φιλία, ήταν το πιο προσωπικό είδος σχέσης. Ήταν το «μέρος» όπου μια αμιγώς αλτρουιστική αγάπη μπορούσε να ακμάσει, έξω από την οικογένεια και άλλες δομές.

Ο Αριστοτέλης και άλλοι υποστήριξαν ότι κάποιος πρέπει να αφιερώνει πολύ χρόνο με φίλους, να απολαμβάνουν δραστηριότητες από κοινού. Αλλά ποιος έχει το χρόνο για κάτι τέτοιο στις μέρες μας; Οι φίλοι στην αρχαία Ελλάδα μοιράζονταν τα πάντα, θα έκαναν οτιδήποτε ο ένας για τον άλλον - τουλάχιστον, αυτό ήταν το ιδανικό.

Στην αθηναϊκή δημοκρατία οι σχέσεις μεταξύ ίσων φίλων θεμελιώνονται σε μια αντίληψη αμοιβαίας βοήθειας σε περίοδο κρίσης.

Η αντίληψη αυτή τονίζει την αμοιβαία εξάρτηση των φίλων και απογυμνώνει τους ψεύτικους φίλους οι αποκαλύπτονται στην αποτυχία τους για προσφορά βοήθειας την κρίσιμη στιγμή.

Σε ότι αφορά την αμοιβαιότητα στο πεδίο της φιλίας, ο Αριστοτέλης διακρίνει μία ένταση ανάμεσα στην ιδανική μορφή της φιλίας ως επιθυμίας να ζητάς το καλό του άλλου και το υπολογισμένο ενδιαφέρον για όφελος, κάτι που κάνει τη φιλία να μοιάζει περισσότερο ως μια επένδυση. Η αμοιβαιότητα μεταξύ φίλων θεμελιώνεται σε αντικειμενικές υποχρεώσεις και υπηρεσίες, όπως οι ημιεπίσημες υποχρεώσεις του παιδιού προς τους γονείς. Κάποιος που ευεργετήθηκε χρωστά χάριν, ένας όρος που περιλαμβάνει τόσο την ευγνωμοσύνη όσο και την υποχρέωση ανταπόδοσης. Έτσι η φιλία στηρίζεται σε ένα δίκτυο ή οικονομία δανείων και οφειλών. Η αποτυχία να δώσεις ή να ανταποδώσεις βοήθεια την ώρα της ανάγκης είναι παραβίαση της φιλίας. Οι αμοιβαίες υπηρεσίες δεν πηγάζουν τόσο από την καλή θέληση, αλλά από την υποχρέωση που ενυπάρχει στη φιλική σχέση.

Εκτός από τον Αριστοτέλη, πλήθος άλλων Ελλήνων όπως ο Επίκουρος, ο Ξενοφών, ο Ηρόδοτος ο Θουκυδίδης ο Ηρακλής ασχολήθηκαν με τη συμβολική δύναμη της Φιλίας τόσο στον ιδιωτικό όσο και στο δημόσιο χώρο. Αναφέρουν χαρακτηριστικά ότι στην επιλογή φίλων, πρωταρχική μέριμνα ήταν εξακρίβωση της θέλησης και της ικανότητας του υποψήφιου φίλου για ανταπόδοση των υπηρεσιών στο ακέραιο. Μια επισκόπηση της ελληνικής τραγωδίας, ρητορείας και φιλοσοφίας του 5ου και 4ου αιώνα από την Αθήνα θα αποκάλυπτε εύκολα την έμφαση στην αμοιβαία βοήθεια ως ακρογωνιαίο λίθο της φιλίας. Το ιδανικό ήταν να μπορεί κανείς στην ιδιωτική σφαίρα να βοηθά τους φίλους και στη δημόσια να αυξάνει το κύρος της πόλης.

Η διάκριση που κάνουμε εμείς σήμερα στην ιδιωτική σφαίρα και τη δημόσια σφαίρα των νομικών και οικονομικών σχέσεων, σε ότι αφορά τις αρχές που διέπουν τη φιλία, στην αρχαιότητα δεν υφίσταντο. Ολόκληρο το κοινωνικό σύνολο διέπονταν από δίκτυα ηθικών δεσμών, καθαγιασμένων από την κοινή γνώμη και την παράδοση και όλες οι συναλλαγές και οι αλληλεπιδράσεις γίνονταν αντιληπτές ως ταυτόχρονα εθελοντικές και επιβεβλημένες, ως αυθόρμητες και κοινωνικά ρυθμισμένες. Τέτοια δίκτυα κυριαρχούνταν από τον κώδικα της ανταπόδοσης.

Η άποψη αυτή αποτυπώνεται με ενάργεια στα Ηθικά Νικομάχεια και Ευδήμεια, όπου ο Αριστοτέλης εντάσσει στην έννοια της φιλίας ένα ευρύ φάσμα δεσμών, όπως μεταξύ γονέων και παιδιών, συζύγων, συμπολιτών, συνδημοτών, συστρατιωτών, συνταξιδιωτών και συγγενών διαφόρων βαθμών. Έτσι δεν υπάρχει πραγματική διάκριση μεταξύ ιδιωτικών και δημοσίων σχέσεων και στην έννοια της φιλίας περιλαμβάνονται μ’ αυτό τον τρόπο εθελοντικές, αλλά και αποδιδόμενες ή επίσημες σχέσεις. Όλο το φάσμα των σχέσεων, από την συγγένεια ως την πολιτική ή κοινωνική ταυτότητα, συμμετέχει σε μια κοινή δομή που δεν είναι ούτε πλήρως ιδιωτική, ούτε πλήρως θεσμική.

Εξετάζοντας τη φιλία στα ευρύτερα πλαίσια της κοινωνικής ζωής, ο Αριστοτέλης επισημαίνει πως ο τρόπος με τον οποίο φανερώνεται η αγάπη στους φίλους μας και τα γνωρίσματα με τα οποία ορίζεται η έννοια της φιλίας, προέρχονται από τη συμπεριφορά απέναντι στον ίδιο τον εαυτό μας. Οι άνθρωποι θεωρούν φίλο τους εκείνον που επιθυμεί και κάνει για χάρη τους το αγαθό, εκείνον που ποθεί την ύπαρξη και τη ζωή για τον φίλο του, συναίσθημα που κυριεύει τη μητέρα για τα παιδιά της και τους φίλους σε περίπτωση που, εξαιτίας προστριβών, δεν μπορούν να ζουν μαζί, αυτόν που συμμερίζεται τις ίδιες οδύνες και ηδονές, στοιχεία που ενυπάρχουν στους ενάρετους ανθρώπους. Η αληθινή φιλία μοιάζει με την αγάπη που νιώθουμε για τον ίδιο τον εαυτό μας.

Είμαι βέβαιος, αγαπητοί μου συμπατριώτες, πως τα περισσότερα από αυτά που ακούσατε τα γνωρίζετε ήδη . Έκρινα αναγκαία την αναφορά στην Αρχαία Ελλάδα τους ώστε να μεταβούμε στη σύγχρονη εποχή για να καταθέσουμε τις σκέψεις μας για τη Φιλία, έχοντας στο μυαλό μας μια πυξίδα προσανατολισμού που θα μας βοηθήσει να οριοθετήσουμε την κουβέντα μας, προστατευμένοι από τον κίνδυνο να εξαντληθούμε σε μια θεωρητική τοποθέτηση χωρίς αντικειμενικές αντανακλάσεις στη σύγχρονη μας πραγματικότητα. Επιπλέον, η αναφορά στην Αρχαιότητα θα μας βοηθήσει να κάνουμε ασφαλείς συγκρίσεις για να κατανοήσουμε τις μεταλλάξεις που υπέστη η έννοια της Φιλίας στο διάβα του χρόνου καθώς και τις αιτίες που τις προκάλεσαν.

( Η Φιλία στη σημερινή εποχή )

Θα μπορούσαμε, αβασάνιστα ίσως, να υποστηρίξουμε πως σήμερα πως έχουμε χάσει το πνεύμα της Φιλίας. Φοβάμαι πως στη μελέτη ενός τόσο πολυσύνθετου ζητήματος στο οποίο υπεισέρχεται πλήθος παραγόντων , κοινωνικών, πολιτικών, οικονομικών, μια έννοια που ανάγεται και σε ψυχολογικούς μηχανισμούς δύσκολα ερμηνεύσιμους, θα ‘ταν χρήσιμο να αποφύγουμε απλουστεύσεις και γενικεύσεις που ίσως αδικήσουν τις σύγχρονες φιλικές σχέσεις και σίγουρα θα εμποδίσουν μια καθαρή ματιά πάνω σε αυτές.

Ας συμφωνήσουμε κατ’ αρχάς ότι σήμερα αντιλαμβανόμαστε και υποστηρίζουμε με διαφορετικό τρόπο τη Φιλία απ ότι στο παρελθόν. Αυτό όμως είναι λογικό αν αναλογιστεί κανείς τις τρομακτικές αλλαγές που υπέστησαν οι κοινωνίες στο πέρασμα του χρόνου σε όλα τα επίπεδα. Αναμενόμενο ήταν, αυτές οι αλλαγές να αλλάξουν τη δομή της ανθρώπινης προσωπικότητας και άρα τις ιδέες των ανθρώπων, τον τρόπο που δομούν τις σχέσεις τους, το σύνολο των καθημερινών τους πρακτικών, τις ανάγκες τους, τον τρόπο που διαχειρίζονται το Παρόν και το Μέλλον τους.

Η ίδια η έννοια της εξέλιξης άλλωστε είναι συνώνυμη της αλλαγής. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη υποβάθμιση, αλλοτρίωση, ξεπεσμό της έννοιας της Φιλίας. Θα μπορούσε να σημάνει εμπλουτισμό της, διεύρυνσή της, επέκτασή της σε κάθε ανθρώπινη έκφραση. Μάλιστα με τα μέσα που έχουμε σήμερα στη διάθεση μας για να επικοινωνήσουμε, να μοιραστούμε, να συναντηθούμε, να βιώσουμε κοινές εμπειρίες, θα περίμενε κανείς ως αυτονόητη την ενίσχυση των φιλικών δεσμών στην ουσία τους αλλά και στην πρακτική τους αποτύπωση.

Γιατί όμως τότε υπάρχουν τόσοι άνθρωποι ανάμεσα μας που νιώθουν μοναξιά ακόμη κι όταν βρίσκονται ανάμεσα σε πλήθος συνανθρώπων τους, γιατί διαπιστώνουμε συνεχώς, πως φιλικές σχέσεις στις οποίες επενδύσαμε καταρρέουν με την πρώτη δυσκολία, γιατί τα άτομα που νιώθουμε ως αληθινούς φίλους μας μετρώνται στην καλύτερη περίπτωση στα δάκτυλα του ενός χεριού, γιατί παρατηρώντας τις παρέες των νέων μας διαπιστώνουμε πόσο πρόσκαιρες κι επιφανειακές είναι και εξαντλώνται στη διαδικτυακή επαφή ενώ όταν βρίσκονται από κοντά αισθάνονται πως έχουν ελάχιστα κοινά για να μοιραστούν με αυτούς που στο Face book είναι οι κολλητοί τους;

Από την άλλη δεν μπορούμε ν αποφύγουμε τον πειρασμό ν’ αναρωτηθούμε μήπως η θέασή μας για το σύγχρονο κόσμο και τη θέση που έχει επιφυλάξει στη Φιλία, είναι συντηρητικός, μήπως παρασυρόμενοι από την αδυναμία μας να αντιληφθούμε την ακατάπαυστη ροή των ερεθισμάτων που δέχονται σήμερα οι φιλικές σχέσεις ειδικά των νέων παιδιών, σε συνδυασμό με την ανθρώπινη, φυσική σχεδόν τάση μας, να ωραιοποιούμε ή και να νοσταλγούμε το παρελθόν, αποδίδοντας του αλήθειες και ουσιαστικό περιεχόμενο στις τότε σχέσεις μας, λειτουργούν ως παρωπίδες στην εξής απλή παραδοχή: οι φιλικές σχέσεις δεν μπορούν να είναι ίδιες αφού οι άνθρωποι και το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζυμώθηκαν και διαμόρφωσαν την προσωπικότητά τους είναι διαφορετικά.

Στο παρελθόν, για παράδειγμα, μεγάλες και αληθινές φιλίες γεννήθηκαν σε συνθήκες πολέμου, σκληρών δοκιμασιών και στέρησης όπου οι άνθρωποι κλήθηκαν να υπηρετήσουν την αμοιβαιότητα, την αγάπη και τη συμπαράσταση στο συνάνθρωπο σε κρίσιμες στιγμές, δηλαδή να υποστηρίξουν τη Φιλία με τα χαρακτηριστικά που της απέδιδαν στην αρχαιότητα, όπως προαναφέραμε.

Σε περιόδους ειρήνης, οι ρυθμοί ζωής δεν ήταν τόσο ξέφρενοι όπως σήμερα, στο παρελθόν οι άνθρωποι είχαν περισσότερο χρόνο στη διάθεση τους για να συνυπάρξουν, να μοιραστούν κοινές στιγμές δημιουργίας ή ψυχαγωγίας. Οι εργασιακές σχέσεις, στο παρελθόν προϋπέθεταν τη μαζική συμμετοχή πολλών ατόμων στη διεξαγωγή τους κι ευνοούσαν την ανάπτυξη των φιλικών δεσμών αφού ούτε ο ανταγωνισμός ήταν τόσο οξύς ούτε η επιδίωξη του πλουτισμού τόσο στοχευμένη όπως σήμερα.

Ήταν λοιπόν εντελώς διαφορετικές οι συνθήκες. Από την άλλη βέβαια η απουσία μέσων επικοινωνίας και μεταφοράς περιόριζαν τη δυνατότητα γνωριμίας και ανάπτυξης φιλικών δεσμών με άλλους ανθρώπους έξω από τα όρια της κλειστής κοινωνίας του χωριού ή της κωμόπολης.

Σήμερα, μπορούμε να κάνουμε φίλους από την άλλη άκρη του πλανήτη και μάλιστα να συντηρήσουμε αυτή τη φιλία με τις δυνατότητες που έχουμε στη διάθεση μας κάθε λεπτό της ώρας στη διάρκεια της ημέρας. Το κάνουμε όμως; Με τόσες διευκολύνσεις στη διάθεση μας γιατί ισχυριζόμαστε ότι δεν υπάρχει χρόνος για τίποτα πέραν των επαγγελματικών πρωτίστως και δευτερευόντως των οικογενειακών υποχρεώσεων; Γιατί ενώ έχουμε τόση ανάγκη από φίλους δεν εντάσσουμε στις προτεραιότητες μας τη δημιουργία και συντήρηση γνήσιων φιλικών σχέσεων;

Κατά την άποψη μου καταλυτική είναι η συμβολή του νέου, ατομοκεντρικού μοντέλου ζωής, το οποίο, κατά άλλους, μας επιβλήθηκε από το νεοφιλελεύθερο καπιταλιστικό σύστημα, κατ’ άλλους το επιλέξαμε λόγω της μιμητικής μας τάσης. Το δια ταύτα ωστόσο είναι ότι εγκλωβιστήκαμε σε αυτό και ζούμε πλέον με τους όρους του. Ποιοι είναι αυτοί;

Σταθερή μας επιδίωξη, είναι το κέρδος και η ατομική μας ικανοποίηση.

Ο άνθρωπος λοιπόν έχει αξία μόνον ως καταναλωτής. Αυτός ο προσανατολισμός άλλαξε άρδην όχι μόνον τις συνθήκες ζωής του σύγχρονου ανθρώπου αλλά και το περιεχόμενο των σχέσεων του, οι οποίες έγιναν πιο «θεσμικές» με την έννοια ότι διέπονται από αυστηρές αρχές, εστιασμένες στο κυνήγι του πλούτου ενώ ταυτόχρονα απώλεσαν την αυθεντικότητα τους κι αυτή την αίσθηση της ελευθερίας της επιλογής των ανθρώπων με τους οποίους θα συνάψουμε φιλικές σχέσεις.

Σήμερα, οι φιλίες προκύπτουν εύκολα και αποσύρονται επίσης εύκολα για να δώσουν τη θέση τους σε νέες, που εξυπηρετούν τη δεδομένη χρονική στιγμή, τις επιφανειακές μας ανάγκες. Για τις βαθύτερες ανάγκες μας, αυτές που θα κάλυπτε ένας αληθινός φίλος, θεωρούμε ότι θα έχουμε το χρόνο στο μέλλον να αναζητήσουμε και να βρούμε εκείνους που θα μας τις καλύψουν. Κι αυτή η ψευδαίσθηση του άπλετου χρόνου που έχει ο άνθρωπος στη διάθεση του, είναι γέννημα της αίσθησης της παντοδυναμίας που του προσφέρουν οι τεχνολογικές ανακαλύψεις και οι διεθνείς κολοσσοί που, ευτελίζοντας τα εκπληκτικά ευρήματα επιστημών, τα προωθούν στην κατανάλωση, ως ελιξήρια για την αιώνια νιότη και μακροημέρευση.

Είναι όμως μόνον η αλλαγή στον τρόπο διαχείρισης του χρόνου μας που επηρέασε τη δομή των φιλικών μας σχέσεων; Προφανώς όχι. Διότι οι άνθρωποι, ως κοινωνικά όντα, δεν μπορούμε εκ φύσεως να αγνοήσουμε τις βαθύτερες ηθικές, ψυχικές και πνευματικές μας ανάγκες και να απομακρύνουμε τον εαυτό μας από την σφαίρα της εσωστρέφειας και της απομόνωσης. Όπως δεν μπορούμε και να μείνουμε ανεπηρέαστοι από τις σύγχρονες μας ισχύουσες νόρμες περί Φιλίας.

Τη φιλία, τη θεωρούμε ακόμη και σήμερα ως ακριβό δώρο . Της αποδίδουμε μάλιστα χαρακτηριστικά ενός ολικού κοινωνικού γεγονότος, με την έννοια της καθολικότητας της σε όλες μας τις σχέσεις. Η φιλία ως ενεργό αίτημα των καιρών μας, επιθυμούμε να διέπει τις συντροφικές μας σχέσεις με τον ή την σύζυγο μας, τις σχέσεις μας με τους γονείς και τα παιδιά μας, με τους προϊστάμενους και τους συναδέλφους μας στη δουλειά, με τους γείτονες μας, με τις παρέες και τις εν γένει συναναστροφές μας.

Επίσης, συνεχίζουμε να αντλούμε δύναμη και χαρά από τις φιλίες από κάναμε στο παρελθόν. Και αυτό φαίνεται σε μικρές, απλές, καθημερινές στιγμές και τυχαία γεγονότα. Όλοι μας νομίζω έχουμε βιώσει τον ενθουσιασμό μιας συνάντησης με έναν παλιό μας συμμαθητή από το σχολείο ή το Πανεπιστήμιο ή μ’ έναν φίλο που κάναμε στο Στρατό. Κι όταν τον συναντάμε είναι σαν να μην έχει περάσει μία μέρα από το χωρισμό μας. Γιατί; Διότι με αυτούς τους ανθρώπους, παρότι πιθανόν να έχουμε χάσει την καθημερινή μας επαφή, μας συνδέουν κοινές αναμνήσεις, κοινά βιώματα και αυτή η μοναδική οικειότητα που συνδέει τους ανθρώπους, η οποία παραμένει ζωντανή και ενεργοποιείται αυτόματα ακόμη και σε μια τυχαία συνάντηση. Μήπως λοιπόν αυτά τα στοιχεία είναι που καθορίζουν το περιεχόμενο μιας φιλικής σχέσης και όχι η διάρκειά της;

Γι να μπορέσουμε να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα ίσως θα πρέπει να οριοθετήσουμε την έννοια που αποδίδουμε στη Φιλία σήμερα και πως την υποστηρίζουμε.

Η Φιλία λοιπόν, είναι συνάρτηση των ψυχικών μας αναγκών αλλά και της ίδιας της προσωπικότητάς μας. Της τόλμης μας να εκτεθούμε στους φίλους μας, της ειλικρίνειας και του σεβασμού που πρέπει να εκπέμπουμε και να εισπράττουμε από κείνους, της προσφοράς που είμαστε διατεθειμένοι να κάνουμε σε αυτούς και της ανταπόδοσης που περιμένουμε.

Είναι ακόμη συνάρτηση της δύναμης και της θέλησής μας να τιθασεύσουμε τον εγωϊσμό, τη ζήλια, την απληστία και τα πάθη μας, της αποφασιστικότητάς μας να στηρίξουμε το φίλο μας και τη σχέση μας μαζί του, προστατεύοντας την από τρικυμίες που μοιραία θα προκύψουν διότι οι άνθρωποι είμαστε συχνά ασταθείς και οι διαθέσεις μας ευμετάβλητες, της ανθεκτικότητας μας σε αλήθειες που οφείλει να μας πει ο φίλος μας για να μας προστατεύσει και ίσως να μην μας αρέσουν, στην ίδια την άποψη που εμείς έχουμε για τον εαυτό μας. Διότι στο πρόσωπο αυτού που θεωρούμε και αισθανόμαστε φίλο μας, αντανακλά η εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας.

Αν η αυτοεκτίμησή μας είναι χαμηλή, δεν θα καταφέρουμε να ανταποκριθούμε με επάρκεια στις επιταγές μιας φιλίας. Αν βαθιά μέσα μας νιώθουμε ότι δεν αξίζουμε μια βαθιά, αληθινή φιλική σχέση δεν θα σταθούμε ικανοί να την αναγνωρίσουμε στην κυοφορία της και ως εκ τούτου δεν θα επιτρέψουμε τη γέννησή της. Κι αν δεν επιτρέψουμε στον εαυτό μας να αποστασιοποιηθεί από τις εμμονές του καταναλωτισμού και να σταθεί με κριτική διάθεση απέναντι στις ανάγκες της ύπαρξής του ώστε να τις ιεραρχήσει, κάνοντας τις αναγκαίες τολμηρές υπερβάσεις, ο ατομοκεντρισμός μας θα υπερισχύσει της ζωτικής εσωτερικότητας που έχουμε ανάγκη για να εξελιχθούμε ψυχικά και διανοητικά και θα εμείνουμε μόνοι.

Γιατί και η μοναξιά φίλοι μου παρότι δεν αρέσει σε κανέναν δεν είναι προϊόν τυχαίων ή ατυχών γεγονότων αλλά επιλογή. Που την κάνουμε συνειδητά ή ασυνείδητα, πάντως ωφελιμιστικά . Για να πετύχουμε στις φιλικές μας σχέσεις πρέπει να ανιχνεύσουμε τα κίνητρα πίσω από το συναπάντημα μας με τους ανθρώπους.

Η Φιλία είναι μια εξελεγκτική διαδικασία, είναι συνεχής, απεκδυμένη από κάθε έννοια στατικότητας αλλά με μεγάλες δόσεις συναισθημάτων ασφάλειας και δοτικότητας. Είναι οξύμωρη, γιατί πώς να συνδυάσει κανείς την ασφάλεια με το ρίσκο της έκθεσης των συναισθημάτων, της συνεχούς ανανέωσης του ηθικού και ψυχικού συμβολαίου που συνυπογράφει κανείς με του φίλους του; Είναι δώρο που το κερδίζει κανείς και το συντηρεί με προσπάθεια και αυταπάρνηση. Η ιδιοτέλεια δεν έχει θέση σε αυτή τη διαδικασία. Κι εκεί ακριβώς είναι που πάσχουν οι σχέσεις μας σήμερα, οι κυριευμένες από ιδιοτελείς σκοπούς.

Τελούμε σε σύγχυση οι σημερινοί άνθρωποι ακριβώς διότι μπερδεύουμε την προσδοκόμενη ανταπόδοση στις φιλικές μας σχέσεις με την ιδιοτέλεια. Οι ενήλικες επιλέγουμε συχνά φιλικές συντροφιές με βάση τα οφέλη, οικονομικά, επαγγελματικά και γοήτρου, που μπορούν να μας εξασφαλίσουν. Δεν ενδιαφερόμαστε να γνωρίσουμε το γείτονα μας, τους συνανθρώπους μας στο διπλανό διαμέρισμα, κι ας ξέρουμε ότι είναι οι πρώτοι στους οποίους μάλιστα θα απευθυνθούμε σε μια δύσκολη ώρα. Έχουμε παρασυρθεί από τους σύγχρονους ρυθμούς ζωής και έχουμε χάσει την πολύτιμη απλότητα που είχαν ανθρώπινες σχέσεις στο παρελθόν. Η εικόνα της γειτονιάς όπου όλοι νοιάζονταν και συμμερίζονταν το διπλανό τους, έχει εκλείψει. Η αμεσότητα, ο απλός καθαρός λόγος στη συναναστροφή μας με ανθρώπους είτε στον εργασιακό μας χώρο που περνάμε τις πιο πολλές ώρες της ημέρας μας είτε με παρέες είτε με την ίδια μας την οικογένεια έχει συρρικνωθεί σε λιγοστές, ξύλινες προτάσεις άχρωμες συναισθηματικά ενώ η έλλειψη χρόνου δεν μας επιτρέπει πια να χαλαρώσουμε και να απολαύσουμε σε όλο της το μεγαλείο τη χαρά μιας φιλικής συντροφιάς.

Όσο για τους νέους μας, δείτε πόσες ώρες περνούν μπροστά από μια οθόνη υπολογιστή, συνομιλώντας με διαδικτυακούς φίλους στο τσατ, ζώντας σε μια εικονική πραγματικότητα που δεν έχει καμία σχέση με την αληθινή ζωή. Είναι τραγική η διαπίστωση πως οικοδομούν την έννοια της φιλίας αλλά και ολόκληρη την προσωπικότητά τους πάνω στα like που κάνουν οι άλλοι στα όσα γράφουν. Οι φωτογραφίες που ανεβάζουν στη σελίδα τους, είναι όλες στημένες ώστε να αρέσουν, να δεχθούν πολλά «χτυπήματα» -μετρητές αποδοχής τους από τους άλλους. Κι όταν αντί για την επιχειρούμενη αποδοχή εισπράξουν απόρριψη, κλείνονται στον εαυτό τους, παθαίνουν κατάθλιψη ή οδηγούνται σε παραβατικές συμπεριφορές, ελλείψει αληθινών φίλων που θα τους συμπαραστέκονταν και θα απάλυναν την πικρή γεύση της απόρριψης.

Ίσως αγαπητοί μου φίλοι να ακούγονται αφοριστικά όλα αυτά. Είναι όμως μια πραγματικότητα που δεν μπορούμε να την αγνοήσουμε. Ο αντίλογος ο οποίος συνίσταται στο ότι υπάρχουν σαφώς οι ιδιοτελείς σχέσεις, οι σχέσεις ανάγκης όπως αποκαλούνται αλλά οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές τους ως συνειδητοποιημένοι άνθρωποι, είναι σε θέση να τις διαχωρίσουν από τις αμιγώς φιλικές τους σχέσεις, δεν αρκεί για να απαντήσει στο φαινόμενο αποξένωσης των ανθρώπων , που δυστυχώς συναντάται σε όλες τις ηλικίες. Αξίζει τον προβληματισμό μας και μια ενδοσκόπηση που θα μας βοηθήσει να ισορροπήσουμε τις βαθιές εσωτερικές μας ανάγκες με τις επιδράσεις που δεχόμαστε από το εξωτερικό μας περιβάλλον.

Επίλογος

Δεν μπορώ αγαπητοί μου φίλοι να διακινδυνεύσω προβλέψεις για την εξέλιξη της Φιλίας στο μέλλοντα χρόνο. Αυτό που μπορώ με βεβαιότητα να σας πω είναι ότι θα συνεχίσει να απασχολεί τους ανθρώπους και αυτή η προοπτική είναι από μόνη της αισιόδοξη αφού ποτέ δεν πεθαίνει κάτι που παραμένει ενεργό, ως επιθυμία, ως στόχος, έστω ως αίτημα, στη σκέψη μας και στη ζωή μας. Θα πρέπει όμως να αναστοχαστούμε πάνω στη Φιλία και να της δώσουμε το χώρο που δικαιούται για να ανθήσει στη ζωή μας. Δεν είναι εύκολη δουλειά άλλα ποιος είπε ότι τα καλά, αποκτώνται εύκολα; Προϋποθέτουν κόπο και συνεπάγονται συνεχή ενασχόληση οι φιλικές σχέσεις για μην μαραζώσουν. Θέλουν ευελιξία στην προσαρμογή τους στις αλλαγές της ζωής μας και συνεχή ανανέωση των συμβολαίων που συνυπογράφουμε με τους φίλους μας, πάντα στη βάση του αλληλοσεβασμού, της εμπιστοσύνης και της αγάπης.

Είμαι βέβαιος ότι παρά τις προόδους αλλά και τις οπισθοχωρήσεις της ζωής μας, τα δομικά στοιχεία της Φιλίας δεν θα αλλοτριωθούν. Θα συνεχίσουν να υφίστανται αλλαγές στον τρόπο που την αντιλαμβανόμαστε ή την βιώνουμε, όμως η βαθύτερη ουσία της όπως και η αναγκαιότητά της θα παραμείνουν ισχυρές και ακλόνητες. Όπως παρέμειναν αιώνες τώρα, διαφορετικά δίχως τους φίλους και την αγάπη τους, ο κόσμος μας θα είχε γίνει μια ζούγκλα με πολλά είδη αφανισμένα, μηδέ του ανθρώπου εξαιρουμένου.

Θα συνεχίσουμε να επιθυμούμε να μοιραστούμε τη ζωή στην ολότητα της και στην απίστευτη ομορφιά της με ανθρώπους που μιλούν στην ψυχή μας, με συνοδοιπόρους που εμείς διαλέξαμε γιατί ανιχνεύσαμε σε αυτούς τα πιο ευγενή στοιχεία του εαυτού μας.

Γιατί κοντά τους γινόμαστε καλύτεροι άνθρωποι, γιατί μας εμπνέουν να πάμε ένα βήμα πιο μπροστά, γιατί είναι δίπλα μας και μας απλώνουν το χέρι για να μας βοηθήσουν όποτε δίνουμε τις μάχες μας, γιατί μαζί τους νιώθουμε ότι κατακτάμε τις πιο όμορφες, απάτητες βουνοκορφές του μυαλού και της καρδιά μας.

Γι’ αυτούς τους λόγους και για άλλους τόσους ακόμη που ο καθένας από μας θα είχε να προσθέσει, όσο κι αν οι ρυθμοί της ζωής είναι ασφυκτικά πιεστικοί, είμαι βέβαιος ότι πάντοτε θα βρίσκουμε χρόνο να πίνουμε ένα τσάϊ με καλούς φίλους.

Και αυτό είναι ΕΠΙΛΟΓΗ .

Σας ευχαριστώ πολύ.