ΔΗΜΟΣ ΡΕΘΥΜΝΗΣ

ΓΡΑΦΕΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ ΠΑΛΙΑΣ ΠΟΛΗΣ ΡΕΘΥΜΝΟΥ

 

ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΑΣΤΙΚΗΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ ΣΤΟ Ν.Α. ΤΜΗΜΑ ΤΗΣ ΠΑΛΙΑΣ ΠΟΛΗΣ ΡΕΘΥΜΝΟΥ

ΜΕΛΕΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΠΛΑΤΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ 1^ΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ

ΜΕΛΕΤΗΤΗΣ : ΣΤΑΘΗΣ Θ. ΚΕΛΕΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ

ΡΕΘΥΜΝΟ ΝΟΕΜΒΡΗΣ 2006

ΑΝΑΛΥΣΗ

• ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ
• ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΑΚΑΛΥΠΤΟΥ ΧΩΡΟΥ
• ΓΕΝΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ

ΠΡΟΤΑΣΗ

• ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΩΝ ΣΤΟΧΩΝ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ
• ΠΡΟΤΑΣΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΟΥ Κ/Χ
• ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

 

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ

Ο υπό μελέτη χώρος είναι ο ακάλυπτος 7,5 περίπου στρεμμάτων ενός μεγάλου Ο.Τ., το οποίο βρίσκεται στην καρδιά της Παλιάς Πόλης και περικλείεται από τις παρακάτω οδούς : ανατολικά την Εθν. Αντιστάσεως, δυτικά τη Νικ. Φωκά και Λασθένους, βόρεια την Εμμ. Βερνάρδου και νότια την Παπαμιχελάκη και την Γοβατζιδάκη.

Οι δύο από τους παραπάνω δρόμους, που διασχίζουν το ιστορικό κέντρο από βορρά προς νότο (Εθν. Αντιστάσεως από Α και Ν. Φωκά από Δ), είναι από τους σημαντικότερους άξονές του. Ο πρώτος είναι ο κύριος εμπορικός δρόμος, ενώ ο δεύτερος διασχίζει κατά μήκος την περιοχή αμιγούς κατοικίας. Στην ίδια περιοχή βρίσκονται και μερικά από τα πιο αξιόλογα μνημεία της πόλης, τα οποία ορίζουν από δύο τουλάχιστον πλευρές τον υπό μελέτη χώρο και τα οποία έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη φιλοσοφία της διαμόρφωσής του.

Το «Τούρκικο» Σχολείο και ο αύλειος χώρος του

Το προς Ανατολάς τμήμα του ακάλυπτου χώρου συνιστά σήμερα τον αύλειο χώρο του 1^ου Δημοτικού Σχολείου, ο οποίος διαχωρίζεται από τον υπόλοιπο χώρο με μαντρότοιχο που στο νότιο και ψηλότερο τμήμα του φέρει δέκα (10) ημικυλινδρικές κόγχες.

Πιθανότατα, όπως μαρτυρούν και οι λεπτομέρειες των σωζόμενων τμημάτων του να ήταν μέρος των κτιρίων του συγκροτήματος της Μονής του Αγίου Φραγκίσκου (ίσως της τραπεζαρίας και των κελιών των μοναχών) , τμήμα των ερειπίων των οποίων, επισημαίνεται στην αποτύπωση του 1969 (Ι. Σολιδάκης) που αποτέλεσε και το υπόβαθρο του Ρυμοτομικού Σχεδίου του 1985. Παρόμοιοι τοίχοι απλούστερης κατασκευής βρίσκονται στον υπόλοιπο χώρο και ορίζουν τις παρακείμενες ιδιοκτησίες.

Στη νότια πλευρά του χώρου βρίσκεται το λεγόμενο «Τούρκικο Σχολείο», το οποίο κατασκευάστηκε το 1896, ως σχολείο θηλέων. Είναι ένα επιβλητικό νεοκλασικό κτίριο που η χρήση του έως και σήμερα παραμένει η ίδια, αφού στεγάζει όπως προαναφέραμε το 1^ο Δημοτικό Σχολείο. Το σχολείο σήμερα έχει διαρρυθμιστεί σε 13 αίθουσες, από τις οποίες οι 6 στο ισόγειο και οι 7 στον όροφο. Στη βόρεια πλευρά υπάρχει η κύρια είσοδος ενώ περιμετρικά και οι δύο όροφοι διαρθρώνονται από 15 τοξωτά παράθυρα ανά όροφο από τα οποία τα δύο γωνιακά έχουν συμπληρωθεί σε πρόσφατη αποκατάσταση για λόγους αντισεισμικής προστασίας. Οι γωνίες του κτιρίου είναι κτισμένες από λαξευτούς πωρόλιθους που εφαρμόζουν άριστα μεταξύ τους.

Τα κτίρια και οι αυλές του δυτικού τμήματος

Το δυτικό τμήμα του ακάλυπτου χώρου σε αντίθεση με το ανατολικό είναι στο σύνολό του ιδιωτικός χώρος. Αποτελεί τις αυλές ορισμένων κατοικιών της βόρειας πλευράς του και μέχρι πρόσφατα χρησιμοποιούταν για την καλλιέργεια οπωροκηπευτικών. Υπάρχει μικρός αριθμός χτιστών δεξαμενών - πατητηριών και ένα πηγάδι, όλα σήμερα εγκαταλειμμένα. Τα πολλά «βρωμόδεντρα» και ορισμένες συκιές δίνουν την εντύπωση ενός «πράσινου» κήπου. Τα κτίρια που περιβάλλουν τον χώρο από Ν και Δ έχουν ανεξάρτητες αυλές προς το χώρο με περίφραξη από ημικατεστραμμένους μανδρότοιχους.

Επειδή οι προσόψεις των κτιρίων προς τον ακάλυπτο χώρο παίζουν μέχρι σήμερα το ρόλο της «πίσω» πλευράς τους συναντάμε αρκετές αλλοιώσεις με προσθήκες υπόστεγων κλιμάκων και δωματίων. Παρόλα αυτά η γενική εικόνα συνεχίζει να δίνει την εντύπωση αυθεντικότητας με κτίρια ενετικά και οθωμανικά.

Τα κτίρια και το συγκρότημα ερειπίων της Βόρειας πλευράς

Το δυτικό τμήμα της βόρειας πλευράς ορίζεται από δύο μεγάλα συγκροτήματα ενετικής περιόδου. Στο ένα του 1609 που ανήκε στη γνωστή οικογένεια των Ενετών ευγενών «Clodio» σώζεται το αξιόλογο θύρωμα της εισόδου του. Στο άλλο, της ίδιας περιόδου με το προηγούμενο στεγάζεται σήμερα το Ιστορικό & Λαογραφικό Μουσείο,που λειτουργεί ως κοινωφελές ίδρυμα με σκοπό την έρευνα και συγκέντρωση ιστορικού και λαογραφικού υλικού της Κρήτης, και τη δημιουργία ενδιαφέροντος για τη μελέτη και συνέχιση της Κρητικής παράδοσης.

Το ανατολικό τμήμα της βόρειας πλευράς του χώρου αυτού κλείνει με ένα συγκρότημα κτιρίων, που βρίσκονται στην πλειονότητά τους σε ερειπιώδη κατάσταση, τα περισσότερα από τα οποία στην αρχική τους μορφή αποτέλεσαν χώρους της παρακείμενης Μονής των Αυγουστινιανών (σημερινό «Ωδείο») και επί τουρκοκρατίας μετατράπηκαν και συμπληρώθηκαν σε κατοικίες. Σε τμήμα τους λειτούργησε στην περίοδο της κατοχής γερμανικός φούρνος από τον οποίο σήμερα σώζεται η εντυπωσιακή υψικάμινος. Κατά τη δεκαετία του ‘25 σε άλλο τμήμα των ερειπίων αυτών λειτούργησε το κινηματοθέατρο «Απόλλων».

Στη νότια πλευρά των ερειπίων σώζονται τμήματα ενετικής κατοικίας, όπως γοτθικό παράθυρο, οξυκόρυφος θόλος, ορθογωνική με λαξευτή λιθοδομή δεξαμενή.

Το συγκρότημα των ερειπωμένων αυτών κτιρίων αποκτήθηκε από τον Δήμο Ρεθύμνου και θα αποκατασταθεί ώστε να αποκτήσει χρήσεις πολιτιστικών και κοινωνικών λειτουργιών («Σπίτι πολιτισμού», Κέντρο Δημιουργικής Απασχόλησης Παιδιών, Κέντρο Ημερήσιας Φροντίδας Ηλικιωμένων, Ωδείο, Βρεφονηπιακός Σταθμός).

 

Το «Ωδείο»

Το ανατολικό τμήμα του χώρου ορίζεται βόρεια από το Καθολικό της Μονής των Αυγουστινιανών μοναχών της Santa Maria. Κατά την περίοδο της ενετοκρατίας βρισκόταν στη μεγάλη βενετσιάνικη πλατεία του Ρεθύμνου που περιβάλλονταν από τη Loggia, τον πύργο του Ρολογιού, την κρήνη Rimondi, κατοικίες και τη θάλασσα. Σήμερα διασώζεται μόνο το καθολικό της Μονής με προσθήκες που έγιναν από τους Τούρκους για τη μετατροπή του σε Τζαμί. Από το αρχικό κτίριο διατηρούνται στην πρώτη τους μορφή μόνο οι δύο όψεις, η ανατολική με τον κυκλικό φεγγίτη και η βορινή με τα δύο υψηλόκορμα παράθυρά της (όμοια με της εκκλησίας του Αγίου Φραγκίσκου) και το μνημειακό θύρωμα - δείγμα της μεγαλοπρέπειας της εκκλησίας. Το πρότυπό του μπορούμε να το αναζητήσουμε στα ρωμαϊκά θριαμβικά τόξα που αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης στην Αρχιτεκτονική της Ιταλικής Αναγέννησης. Η κυρίως εκκλησία έχει ορθογωνική κάτοψη και στεγάζεται με 3 μικρούς τρούλους που αντικατέστησαν τη δίρριχτη κεραμοσκέπαστη στέγη στην Τουρκοκρατία. Το διπλανό παρεκκλήσι ήταν αφιερωμένο στο Σώμα του Χριστού (Corpus Christi).

Το κτίριο της εκκλησίας στα 1657 μετατράπηκε σε τζαμί από τον πορθητή του Ρεθύμνου Γαζή (νικητή) Χουσεΐν Πασά και το παρεκκλήσι σε ιεροσπουδαστήριο, όπως φαίνεται και από την επιγραφή με τη λέξη Kitabhane (βιβλιοθήκη) στο καμπύλο αέτωμα του αναγεννησιακού θυρώματος.

Όμως πιο εντυπωσιακός κι από το ίδιο το τζαμί, που ήταν το μεγαλύτερο και πολυτελέστερο στην πόλη, ήταν ο μιναρές του, που χτίστηκε στα 1890 (όπως φαίνεται από το χάραγμα που είναι ορατό από την οδό Βερνάρδου. Είναι οικοδομημένος με ορθογωνικού σχήματος πωρόλιθους αλφάς και στηρίζεται σε πολυγωνική βάση. Από αυτήν φύεται ο κορμός που διασχίζεται από κατακόρυφες ραβδώσεις για ένταση του ύψους. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας το Ιζάνι διαβάζονταν συχνά, ταυτόχρονα κι από τους δύο εξώστες.

Το Τέμενος Νερατζέ όπως ονομάζεται σήμερα από τους ντόπιους έχει παραχωρηθεί από το δημόσιο στο σύλλογο υπέρ Διαδόσεως των Τεχνών και των Επιστημών και στεγάζει το Ωδείο της πόλης, ενώ παράλληλα χρησιμοποιείται ως χώρος πολιτιστικών εκδηλώσεων.

Στα Ν.Δ. του τζαμιού, υπάρχει ένα ακόμα τουρκικό μικρό κτίριο με ιδιόρρυθμο θόλο. Ήταν ο τουρμπές (Μαυσωλείο) ενός στρατιώτη, που σκοτώθηκε πολεμώντας ηρωικά στην πολιορκία του Ρεθύμνου. Το κτίριο διατηρείται σε σχετικά καλή κατάσταση γιατί οι Τούρκοι το ανακαίνισαν στα 1911.

 

Ο Άγιος Φραγκίσκος

Νοτιοανατολικά του συγκεκριμένου χώρου διασώζεται το καθολικό της Μονής του τάγματος των Φραγκισκανών μοναχών, ο Αγ. Φραγκίσκος. Πρόκειται για μεγαλοπρεπή μονόκλιτη ξυλόστεγη βασιλική με εγκάρσιο κλίτος και δύο πλευρικά παρεκκλήσια. O ναός έως και πρόσφατα είχε χρήση χώρου πολιτιστικών εκδηλώσεων και προορίζεται για τη στέγαση της Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Συλλογής του νομού Ρεθύμνης.

Στην ίδια πλευρά του χώρου και σε επαφή με το ναό του Αγ. Φραγκίσκου βρίσκεται μεγαλοπρεπές θύρωμα που σήμερα αποτελεί την κύρια είσοδο του αύλειου χώρου του παρακείμενου σχολείου.

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΤΟΥ ΑΚΑΛΥΠΤΟΥ ΧΩΡΟΥ

Όπως είναι γνωστό οι οχυρωμένες Κρητικές πόλεις δεν είχαν μεγάλους κήπους ή ιδιαίτερα μεγάλους ακάλυπτους χώρους λόγω της στενότητας και της αξίας που είχε η υπάρχουσα για οικοδόμηση γη.

Προκαλεί λοιπόν εύλογη απορία το γεγονός της ύπαρξης στην καρδιά της Παλιάς Πόλης ενός τόσο μεγάλου για τα δεδομένα του πολεοδομικού της ιστού αδόμητου χώρου.

Την απάντηση δίνει η παρατήρηση των χαρτών, του Atlante Mormori και του Giorgio Corner που απεικονίζουν το Ρέθυμνο στα 1601 και 1625 αντίστοιχα. Και στους δύο παρατηρούμε στο κέντρο της πόλης έναν αδόμητο χώρο μεταξύ των καθολικών των Μονών των Φραγκισκανών και των Αυγουστινιανών και δυτικά του κεντρικού δρόμου (σημερινή Εθν. Αντιστάσεως), που ενώνει την Πύλη Guora με την περιοχή της Κρήνης Rimondi.

Στην περίπτωση μάλιστα του χάρτη του Atlante Mormori ο χώρος αυτός έχει σχεδιαστεί στον ίδιο τόνο που έχουν οι καλλιεργημένοι αγροί που βρίσκονται έξω από τα τείχη της πόλης και μάλιστα έχει και την ένδειξη Η που στον υπομνηματισμό του ίδιου αναφέρεται ως S. Francesco. Επομένως ο χώρος αυτός είναι κήπος - αυλή της Μονής των Φραγκισκανών.

Μπορούμε λοιπόν να ισχυρισθούμε ότι ο σημερινός αντίστοιχος χώρος προήλθε από τη συνένωση :

α. των αύλειων χώρων των Μονών

β. του ελεύθερου χώρου που προήλθε από την μετέπειτα καταστροφή των κτισμάτων των Μονών

και γ. των κήπων των δύο μεγάλων αρχοντικών που σώζονται εκεί.

Προφανώς διατηρήθηκε αδόμητος μέχρι σήμερα κυρίως λόγω της έλλειψης κοινόχρηστης πρόσβασης, αφού «κλείσθηκε» περιμετρικά κυρίως επί τουρκοκρατίας με τη συμπλήρωση των κενών προς τους γύρω δρόμους με οικοδομές (Λασθένους, Βερνάρδου).

ΓΕΝΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ

Έναν τρίτο βασικό άξονα αποτελεί και η συνέχεια των δρόμων Αραμπατζόγλου - Παλαιολόγου. Δια μέσου των δύο πρώτων προαναφερθέντων αξόνων - διαδρομών η μελετούμενη περιοχή έχει άμεση πρόσβαση προς την Φορτέτζα δια μέσου δε του δεύτερου τόσο με την ανατολική, όσο και με τη δυτική παραλία και το ενετικό λιμάνι.

ΠΡΟΤΑΣΗ

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΩΝ ΣΤΟΧΩΝ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ

Η φιλοσοφία των στόχων της πρότασης βασίστηκε:

ΠΡΟΤΑΣΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΧΡΗΣΤΟΥ ΧΩΡΟΥ

Η γενική διαμόρφωση του χώρου σε πλατεία αποτελεί ηθελημένα μια ήπιας μορφής παρέμβαση.

Είναι μια χαμηλών τόνων σύνθεση, που βασίσθηκε στο σεβασμό του χαρακτήρα της περιοχής, ώστε μέσα από την ισορροπία μεταξύ ελεύθερου και δομημένου χώρου να επιτυγχάνεται η ανάδειξη του ενός από τον άλλο. Τα γύρω κτίρια να αναδεικνύονται από την πλατεία και αυτή να αναδεικνύεται από αυτά.

Ο λιτός χαρακτήρας του αναπτύγματος των όψεων στο περίγραμμα της πλατείας επέβαλαν τη χρήση απλών μορφών, σχημάτων και χαράξεων στη διευθέτηση του χώρου, με γνώμονα πάντα τη λειτουργικότητα και την ενθάρρυνση της ανάγνωσης του δημόσιου χαρακτήρα του.

Η ύπαρξη σημαντικών δημόσιων κτιρίων με άμεση πρόσβαση στον διαμορφωμένο χώρο, επέβαλλε τη δημιουργία εικόνας ταύτισης με την εκ των πραγμάτων δημόσια λειτουργία της περιοχής, με τρόπο όμως που δεν θα εμποδίζει την επιθυμητή προστασία του «ιδιωτικού» χαρακτήρα, της επίσης σε άμεση πρόσβαση στον ίδιο χώρο ευρισκόμενης ζώνης αμιγούς κατοικίας.

Το γεγονός αυτό, που είχε ήδη επισημανθεί από την προμελέτη του έργου και υιοθετήθηκε από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο με την από 6/6/2003 σχετική απόφασή του, αλλά και το ειδικό σχήμα του προς διαμόρφωση χώρου, οδήγησαν μονοσήμαντα στο διαχωρισμό του σε δύο τμήματα, το ανατολικό και το δυτικό. Τα τμήματα αυτά αν και δομήθηκαν ώστε να έχουν διακριτές μεταξύ τους λειτουργίες συνεχίζουν να αποτελούν ένα ενιαίο σύνολο, χάρη στην παρεμβολή μεταξύ τους ενός ενδιάμεσου «ανοικτού» χώρου, όπου και το σιντριβάνι.

Α. Ανατολικό τμήμα

Στο ανατολικό τμήμα ο μέχρι σήμερα αύλειος χώρος του σχολείου περιορίστηκε προς το νότο αποκτώντας το εμβαδόν που προβλέπεται από τις σχετικές κτιριολογικές προδιαγραφές του Ο.Σ.Κ. για το κτιριακό δυναμικό του.

Η κεντρική πλατεία

Το προς βορά ανατολικό τμήμα διαμορφώθηκε ως ελεύθερος - ανοικτός χώρος με την έννοια της ενετικής PIAZZETA, που θα μπορούσε να πάρει τη νοητή θέση της καταστραφείσας από τους Τούρκους συνεχόμενης προς το ενετικό λιμάνι PIAZZA και της οποίας τις πλευρές στόλιζαν η έως σήμερα σωζόμενη Loggia και ο καταστραφείς πύργος του ενετικού ρολογιού.

Η πλατεία αυτή με άνετες προσβάσεις από Β. και Α. θα παίξει μεταξύ των άλλων και το ρόλο του χώρου εκτόνωσης των κτιρίων πολιτισμού που βρίσκονται στην περίμετρό της (Αγ. Φραγκίσκος, Νερατζέ Τζαμί, Λαογραφικό Μουσείο, αποκαταστημένα ερείπια).

Επίσης θεωρείται ιδεώδης χώρος για διάφορες εποχιακές συλλογικές εκδηλώσεις που οργανώνει ο Δήμος Ρεθύμνου (δρώμενα Αναγεννησιακού Φεστιβάλ, εκδήλωση Τσικνοπέμπτης, δρώμενα Ρεθεμνιώτικου Καρναβαλιού, υπαίθριες μουσικές εκδηλώσεις, εκθέσεις, θεατρικές παραστάσεις) μιας και ο περιβάλλον χώρος με τα προβαλλόμενα αυθεντικά κτίσματα και μνημεία καθώς και τις συστάδες δένδρων και το πράσινο, θα αποτελούσε αξιοζήλευτο σκηνογραφικό περίγραμμα.

Ο χώρος θα επιστρωθεί με μεγάλες κανονικές λιθόπλακες ντόπιας προέλευσης με τρόπο που με τη διαφοροποίηση του χρώματος ή του τρόπου στρώσης των πλακών να σημαίνονται επί του εδάφους οι βασικές διαδρομές μέσα στην πλατεία.

Συγκεκριμένα δημιουργείται με «ζώνες» πλάτους ενός μέτρου από τετραγωνικές πλάκες σκληρού πωρόλιθου 50x50 εκατ., που έχουν γενική κατεύθυνση Β-Ν και Α-Δ, ένας κάνναβος προσαρμοσμένος στη γεωμετρία του περιτυπώματος της κάτοψης των σε επαφή με το χώρο περιμετρικών κτιρίων, τα κενά του οποίου καλύπτονται με τετραγωνικές λιθόπλακες 50x50 εκατ., γκρίζου χρώματος και τραχιάς επιφάνειας με στενό αρμό.

Στην τομή των «ζωνών» του καννάβου τοποθετούνται επιστύλια τρίφωτα φωτιστικά. Η στάθμη του ΒΔ «παραθύρου» του καννάβου υπερυψώνεται κατά δύο ύψη των 15 εκατοστών σε σχέση με την υπόλοιπη πλατεία, οριοθετώντας μεταξύ των άλλων και το χώρο εκτόνωσης προς το ύπαιθρο της αίθουσας πολλαπλών χρήσεων «Απόλλων» του εκεί δημιουργουμένου «κτιρίου Πολιτισμού».

Η πρόσβαση από την οδό Βερνάρδου πλάτους 7,5 έως 12,0 μέτρων που δημιουργήθηκε από τη ρυμοτόμηση ενός ερειπωμένου με νεωτερικές επεμβάσεις κτιρίου και αποτελεί την κύρια είσοδο προς την πλατεία, επιστρώνεται με βοτσαλωτό από γκρίζες-άσπρες όρθιες ψηφίδες.

Η πρόσβαση από την οδό Μαυροκορδάτου που παλαιότερα αποτελούσε ακάλυπτο χώρο που ανήκε στο «Ωδείο», διευθετήθηκε σε στάθμη κατά τρία ύψη των 15 εκατ. χαμηλότερα από την υπόλοιπη πλατεία και επιστρώνεται με ορθογωνικές πλάκες σκληρού πωρόλιθου πλάτους 20-30 εκατ. χωρίς αρμό. Γενικά ο χώρος διευθετείται ώστε να αναδεικνύει τον εκεί ευρισκόμενο τουρμπέ και τον παρακείμενο μικρό πέτρινο βαθμιδωτά υπερυψωμένο μουσουλμανικό τάφο του οποίου για λόγους διευκόλυνσης της κυκλοφορίας επιβλήθηκε η μεταφορά κατά 2-3 μ. βορειότερα (μεταξύ των μεγάλων αντηρίδων του Τεμένους Νερατζέ).

Παράλληλα με το μέτωπο των ιδιοκτησιών της ανατολικής πλευράς οριοθετείται μια σειρά από επτά φοίνικες κανάριους στη βάση των οποίων τοποθετούνται τοξωτής μορφής μεταλλικά παγκάκια.

Θα πρέπει να σημειωθεί το γεγονός ότι προηγήθηκε στο ΒΔ τμήμα της πλατείας αρχαιολογική ανασκαφική έρευνα, τα ευρήματα της οποίας (βάσεις τοίχων κελιών της μονής των Αυγουστινιανών) αποτυπώθηκαν, τεκμηριώθηκαν και θα καταχωθούν in situ. Στην αντίστοιχη θέση της πλατείας θα τοποθετηθούν πληροφοριακές πινακίδες με κείμενο, φωτογραφίες και σχετικά σχέδια, κατά το αντίστοιχο της ανασκαφής στη PIAZZA DE LA SIGNORIA της Φλωρεντίας.

Το κεντρικό τμήμα της πλατείας που παραμένει ανοικτό και ελεύθερο εφάπτεται προς το νότο με τον αύλειο χώρο του σχολείου και προς τη δύση με το εκεί διαμορφωμένο χώρο πρασίνου μέσω μιας ζώνης 4 μέτρων περίπου, επιστρωμένης με τετραγωνικούς κυβόλιθους 10x10 εκατ. από πορφυρίτη, επί της οποίας οριοθετείται μια κανονική σειρά (σε σχήμα γάμα) από ένδεκα νεραντζιές, ανάμεσα στις οποίες τοποθετούνται παγκάκια. Τα προς το νότο έχουν βάση από βαμμένο ανεπίχριστο μπετόν και ξύλινο κάθισμα, χωρίς πλάτη. Τα προς τη δύση έχουν ξύλινη πλάτη και είναι στραμμένα εναλλάξ προς την ανοικτή πλατεία και το πάρκο.

Η επιλογή των νεραντζιών ως είδους δέντρων έγινε γιατί αυτά απαιτούν μικρή φροντίδα, μπορούν να κλαδεύονται σε σχήμα σφαιρικό και να παραμένουν χαμηλά ώστε να μη παρεμποδίζεται οπτικά από την κεντρική πλατεία η προβολή της όψης του νεοκλασικού κτιρίου του σχολείου.

Στις προσβάσεις από τις οδούς Μαυροκορδάτου και Αγίου Φραγκίσκου και σε κατάλληλα διαμορφωμένες θέσεις θα τοποθετηθούν κρήνες απλής μορφής από πωρόλιθο.

Ο αύλειος χώρος του Σχολείου

Το προς νότο ανατολικό τμήμα, που θα συνεχίσει, όπως προαναφέρθηκε, να αποτελεί τον αύλειο χώρο του σχολείου, θα περιφραχθεί προς την πλατεία με ελαφρύ και απλής μορφής μετακινούμενο μεταλλικό κιγκλίδωμα. Έτσι δε θα εμποδίζεται η οπτική ενοποίηση των χώρων κατά την περίοδο των μαθημάτων, αλλά και θα γίνεται δυνατή κατά την περίοδο των διακοπών η απόδοση του αύλειου χώρου του σχολείου σε χρήση από την πλατεία.

Η αυλή του σχολείου θα επιστρωθεί με ασφαλτοτάπητα, ενώ το τμήμα της εισόδου προς την πλατεία από την οδό Αγίου Φραγκίσκου θα επιστρωθεί με βοτσαλωτό από γκρίζες-άσπρες όρθιες ψηφίδες.

Β. Δυτικό τμήμα

Το δυτικό τμήμα της όλης πλατείας διαμορφώθηκε σαν ένα πάρκο σε ελεύθερη αντίληψη με χαμηλό πράσινο, λουλούδια και πυκνές συστάδες δέντρων (ώστε να συνεχίσει να αποπνέει το ύφος της μέχρι σήμερα επικρατούσας φυσιογνωμίας του), καθώς και με χώρους καθιστικών, περιπάτου, στοιχείων νερού και παιδικής χαράς. Η σύνθεση των χώρων έγινε με γνώμονα την αποτροπή της δημιουργίας καταστημάτων υγειονομικού ελέγχου.

Γενικά λήφθηκε μέριμνα ώστε ο χαρακτήρας του, επειδή έχει άμεση σχέση με τη ζώνη αμιγούς κατοικίας, να μείνει περισσότερο «ιδιωτικός», ένας χώρος που θα λειτουργήσει σαν ένας «ήσυχος» τόπος ξεκούρασης, περιπάτου και αναψυχής.

Κρίθηκε αναγκαία η πρόβλεψη περιμετρικά μικρού πλάτους πεζόδρομου για την εξυπηρέτηση των ιδιοκτησιών. Οι αναγκαίες επιστρώσεις του πεζόδρομου θα γίνουν με ακανόνιστες ασβεστολιθικές πλάκες ντόπιας προέλευσης και των διαδρόμων - καθιστικών με βοτσαλωτό.

Η πλατεία με το σιντριβάνι

Το Β.Α. τμήμα του δυτικού τμήματος, το οποίο εφάπτεται προς Β. με τα αποκαταστημένα ερείπια (Βρεφονηπιακός σταθμός και ΚΔΑΠ-ΚΗΦΗ) και προς Α. με την «ανοιχτή» πλατεία, επιστρώνεται με πλάκες όπως αυτές της κεντρικής πλατείας (τετραγωνικές γκρίζες λιθόπλακες 50X50εκ., με τραχιά επιφάνεια και μικρό αρμό).

Στο προς Ν. μισό τμήμα του κυριαρχεί ένα μικρό σιντριβάνι από πωρόλιθο με οκταγωνική στέρνα, το οποίο κατασκευάζεται στο κέντρο ανάλογου σχήματος επιπέδου υπερυψωμένου κατά 15 εκ., το οποίο επιστρώνεται με βοτσαλωτό από όρθιες μαύρες-γκρίζες ψηφίδες. Το ίδιο το σιντριβάνι θα σχηματίζεται από μια στήλη με επάλληλους πώρινους δίσκους μειούμενης καθ'' ύψος διαμέτρου στη κορυφή της οποίας το νερό θα ρέει από το στόμα τριών μικρών μεταλλικών δελφινιών (σύνθεση που θα παραπέμπει στο σήμα της πόλης). Στα μέσα τεσσάρων εκ των πλευρών του επιπέδου αυτού τοποθετούνται μονόφωτα επιστύλια φωτιστικά.

Στο προς Β. τμήμα φυτεύονται τέσσερις νεραντζιές σε κανονική και συμμετρική κατά τον διαμήκη άξονα του χώρου ως προς το σιντριβάνι διάταξη.

Το περίγραμμα του όλου χώρου, όπως κι εκείνο του υπερυψωμένου τμήματος του σιντριβανιού οριοθετείται με «μπορντούρα» από πλάκες σκληρού πωρόλιθου. Περιμετρικά σε τρεις πλευρές του τοποθετούνται τριών τύπων ζεύγη παγκακιών στραμμένων προς το κέντρο του χώρου.

Ο ορθογωνικός αυτός χώρος στο σύνολό του αποτελεί από μόνος του μια μικρή πλατεία, συνέχεια της κεντρικής. Με το σιντριβάνι και τα δένδρα του, που βρίσκονται σε κανονική διάταξη στο εσωτερικό του και στην επαφή του με τη κεντρική πλατεία και το σιντριβάνι, δημιουργεί μια προοδευτική και ήπια μετάβαση από την ακάλυπτη-«καθαρή» και γεωμετρικά σχεδιασμένη περιοχή της κεντρικής πλατείας προς το πυκνοφυτευμένο και ελεύθερης διαμόρφωσης τμήμα του πάρκου, εξασφαλίζοντας παράλληλα την ενοποίηση των επιμέρους και με διακριτές λειτουργίες τμημάτων του συνολικού διαμορφωμένου χώρου.

Η περιοχή του «υπαίθριου διαδρόμου»

Το Β.Δ. τμήμα έχει διαμορφωθεί με συνδυασμό φύτευσης συστάδων δένδρων και χαμηλού πρασίνου (θάμνοι, λουλούδια, χλόη). Χωρίζεται σε δυο μέρη από έναν υπαίθριο διάδρομο ελαφράς καμπύλης μορφής, που οριοθετείται με έξι ζεύγη στύλων τετραγωνικής διατομής 30x30εκ. από εμφανή πλήρη τούβλα. Στη στέψη των στύλων κατασκευάζεται μια ελαφριά μεταλλική πέργκολα σε σχήμα χαμηλού με μικρό βέλος τόξου στην οποία θα «πλεχτούν» αναρριχώμενα φυτά.

Ο διάδρομος αυτός μέσω ενός «ξέφωτου», που διαμορφώνεται στην απόληξή του, συνδέει την περιοχή του συντριβανιού με το «διαβατικό» που δημιουργείται στη Β.Δ. γωνία του συνολικού διαμορφωμένου χώρου και διαμέσου του οποίου η πλατεία -πάρκο «ξετρυπά» προς την οδό Λασθένους, εξασφαλίζοντας ακόμα μια πρόσβαση στη πλατεία, αλλά και την επιθυμητή, όπως προαναφέρθηκε, δυνατότητα της διαμπερούς κίνησης σ'' αυτή.

Εκατέρωθεν του διαδρόμου, καθώς και στο ξέφωτο προς το διαβατικό της οδού Λασθένους έχουν διαμορφωθεί καθιστικά από παγκάκια με βάση από εμφανές βαμμένο μπετόν και κάθισμα και πλάτη από ξύλο. Στο καθιστικό του ξέφωτου έχει ενταχθεί ως υδάτινο στοιχείο και η στέρνα της αυλής του Λαογραφικού Μουσείου, η οποία παρέμεινε μεν στην παλιά της θέση , βρέθηκε όμως μετά την εφαρμογή του Ρυμοτομικού Σχεδίου μέσα στο χώρο της πλατείας.

Η περιοχή με το μικρό αμφιθέατρο και το συγκρότημα των τουαλετών

Την κύρια σύνθεση του ΝΔ τμήματος αποτελεί ένα μικρό αμφιθέτρο η επιφάνεια των στοιχείων του οποίου επενδύεται με πλάκες σκληρού πωρόλιθου. Σε κυκλική σύνθεση με μια αμφίπλευρη, επίσης πώρινη κρήνη, γύρω από το πεζούλι ενός πλατάνου, αποτελεί ιδεώδη χώρο στάσης. Από εκεί εξασφαλίζεται άριστη θέα προς όλο το πάρκο, την πλατεία και το ανάπτυγμα της όψης των περιμετρικά ευρισκομένων κτιρίων που λειτουργούν σαν μια φυσική σκηνογραφία.

Στο χώρο αυτό θα μπορούν να σταματούν για να ξεκουραστούν και να ξεδιψάσουν διάφορες ομάδες επισκεπτών (μαθητών, τουριστών κλπ). Επίσης μπορεί να παίξει το ρόλο της εναλλακτικής πρότασης παιχνιδιού των μεγαλύτερων παιδιών που θα επισκέπτονται την παρακείμενη παιδική χαρά.

Τέλος, μετά το σιντριβάνι και την υπαίθρια πέργκολα που προαναφέρθηκαν, θα αποτελεί ένα ακόμα χαρακτηριστικό σημείο προσέλκυσης του ενδιαφέροντος και των μεμονωμένων περιπατητών - επισκεπτών της πλατείας.

Κάτω από τις κερκίδες του αμφιθεάτρου, σε στάθμη 1,7 μ. χαμηλότερα από την επιφάνεια του πέριξ εδάφους, έχει τοποθετηθεί το συγκρότημα των τουαλετών της πλατείας (δύο ανεξάρτητοι χώροι ανδρών- γυναικών με 2 WC έκαστος και ένας ανεξάρτητος χώρος για ΑμεΑ.

Επίσης έχει προβλεφθεί μια μικρή αποθήκη για τις ανάγκες της καθημερινής περιποίησης της πλατείας.

Τους καλοκαιρινούς μήνες, τότε που ο αύλειος χώρος του σχολείου θα ενοποιείται με την πλατεία, το συγκρότημα των WC του σχολείου θα διατίθεται προς χρήση και για το κοινό.

Ο τρόπος της τοποθέτησης των τουαλετών σε συνδυασμό με τη φύτευση υψηλού πρασίνου στη ΝΔ πλευρά του, εξασφαλίζει τη μείωση της συνήθως αρνητικής εντύπωσης της θέασής τους.

Η παιδική χαρά

Στο ΝΑ τμήμα έχει τοποθετηθεί ο χώρος της παιδικής χαράς οριοθετώντας, μαζί με το προς Δ μικρό αμφιθέατρο και τον προς Α χώρο αθλοπαιδιών της αυλής του σχολείου, τη ζώνη παιχνιδιού της πλατείας. Η παιδική χαρά εξαπλώνεται ανάμεσα σε συστάδες υψηλού πρασίνου στις οποίες διαμορφώνονται μικρά καθιστικά.

Βρίσκεται σε μια θέση από την οποία δεν «παρενοχλείται», ούτε «παρενοχλεί» τις υπόλοιπες λειτουργίες της πλατείας παρόλο που έχει άμεση πρόσβαση σε αυτές.

Τα δένδρα του πάρκου-πλατείας

Ο σχεδιασμός της φύτευσης των καλλωπιστικών δένδρων στον χώρο της πλατείας αποτέλεσε αναπόσπαστο μέρος του όλου σχεδιασμού της. Βασίσθηκε στην αρχή πως στα χαρακτηριστικά του «Δημόσιου υπαίθριου χώρου» συμπεριλαμβάνεται απαραίτητα και η παρουσία της φύσης. Σκοπός της οργανωμένης φύτευσης που εφαρμόσθηκε υπήρξε η αισθητική, λειτουργική και περιβαλλοντική αναβάθμιση του συγκεκριμένου χώρου.

Η επιλογή των ειδών και η χωροθέτησή τους στηρίχθηκε:

ü στο φυσικό ή διαμορφούμενο σχήμα τους (σφαιρικό - ομπρελλοειδές, κωνικό - πυραμοδοειδές, κιονόμορφο, ωοειδές - πεπλατυσμένο, κρεμοκλαδές κλπ)

ü στο ύψος - όγκο τους

ü στο είδος του φυλλώματος (φυλλοβόλα, αειθαλή)

ü στο χρώμα του φυλλώματος

ü στο μικροκλίμα και τα χαρακτηριστικά του εδάφους της περιοχής (μέτρια ατμοσφαιρική υγρασία - μη ασβεστώδες, όχι υπερβολικά υγρό, ελαφρά αμμώδες και ελαφρά όξινο έδαφος)

ü στην εύκολη και ελάχιστη απαίτηση περιποίησης και φροντίδας

Επιδίωξη της σύνθεσης υπήρξε η διαμόρφωση ενδιαφέρουσας και εναλλασσόμενης γενικής εικόνας του τοπίου που θα πρόσφερε η χρησιμοποίηση της διαδοχικής εναλλαγής των εποχών (φυλλοβόλα-αειθαλή, χρώμα φυλλώματος) και ο συνδυασμός του μεγέθους - όγκου των δένδρων και του πυκνώματος-αραιώματος στη φύτευση τους.

Στον όλο χώρο, εκτός από την υφιστάμενη (ύψος περίπου 20 μ.) αροκάρια που στέκεται επιβλητικά ανάμεσα στο «τούρκικο» σχολείο και τον Άγιο Φραγκίσκο δεν παραμένει κανένα από τα υπάρχοντα δέντρα, γιατί τα περισσότερα είναι αυτοφυή χαμηλής αξίας («βρωμόδεντρα») και τα υπόλοιπα (2-3 μουριές) δεν εντάσσονταν στο σχήμα και το χαρακτήρα της πλατείας. Ένας υφιστάμενος φοίνικας θα μεταφυτευθεί σε άλλη θέση.

Γενικά στο χώρο, κατά τα προαναφερόμενα, φυτεύονται :

Ø 17 νεραντζιές

Ø 3 μιμόζες (ακακίες λευκάζουσες)

Ø 4 προύνοι (δαμασκηνιές καλλωπιστικές)

Ø 5 κερασιές (καλλωπιστικές)

Ø 2 σχίνοι (ψευδοπιπεριές)

Ø 4 μελιές

Ø 2 κυπαρίσσια αρσενικά

Ø 1 πλάτανος

Ø 7 φοίνικες κανάριοι

Ø 3 φοίνικες ουασιγκτόνια

Σύνολο 59 δέντρα.

 

Γ. Γενικά Στοιχεία

Βασικό στοιχείο της σύνθεσης του όλου χώρου της πλατείας-πάρκου αποτέλεσε η δυνατότητα της διαμπερούς κίνησης, ώστε να αποφευχθούν τα προβλήματα της σφήνας - αδιεξόδου που θα μείωναν την αξία και λειτουργικότητά του. Οι προσβάσεις του χώρου από τους περιμετρικούς δρόμους μορφοποιήθηκαν με τρόπο που τις καθιστά αναγνωρίσιμες και λειτουργικές.

Σε γενικές γραμμές κρατήθηκαν οι υφιστάμενες κλίσεις του εδάφους (περίπου 1,5% από ΝΔ προς ΒΑ) και αποφεύχθηκε η δημιουργία διαφορετικών επιπέδων, ώστε ο χώρος να λειτουργεί οπτικά και λειτουργικά ως ενιαίος.

Με τον τρόπο αυτό διευθετήθηκε και το θέμα της απορροής των ομβρίων. Η σχετική υδραυλική μελέτη σε γενικές γραμμές υιοθετεί ένα μεικτό σύστημα επιφανειακής και υπόγειας μεταφοράς των ομβρίων στο κεντρικό δίκτυο των περιμετρικών δρόμων.

Λήφθηκε μέριμνα για μια ελεγχόμενης εισόδου κυκλική διαδρομή τροχοφόρων στην περίμετρο του συνόλου της πλατείας προς εξυπηρέτηση των εκτάκτων μόνο αναγκών των κτιρίων της πλατείας και των λειτουργιών της.

Ο αστικός εξοπλισμός (καθιστικά, κρήνες, στύλοι, φανοί δημοτικού φωτισμού, καλάθια απορριμμάτων κλπ) έχει σύγχρονο χαρακτήρα, συμβατό όμως με τον ιστορικό και παραδοσιακό χαρακτήρα της Παλιάς Πόλης.

Σε κατάλληλα επιλεγμένες θέσεις θα κατασκευαστούν χαμηλές βάσεις από πωρόλιθο, πάνω στις οποίες θα τοποθετηθούν δημιουργίες καλλιτεχνών με τοπικό χρώμα που θα κατασκευασθούν ύστερα από ανάθεση η σχετικό διαγωνισμό.

Γενικά όλοι οι χώροι έχουν διαμορφωθεί ώστε να είναι προσβάσιμοι από ΑμεΑ (ράμπες, διακεκριμένη όδευση ατόμων με προβλήματα στην όραση κλπ).

Ο νυχτερινός φωτισμός της πλατείας προβλέφθηκε από τη σχετική φωτοτεχνική μελέτη να είναι επαρκής, ιδιαίτερα στους χώρους του πάρκου, ώστε ο επισκέπτης να αισθάνεται άνεση και ασφάλεια.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Ο διαμορφωμένος κατά τα προηγούμενα εκτεθέντα δημόσιος χώρος 7,5 περίπου στρεμμάτων στην καρδιά του ιστορικού κέντρου της πόλης του Ρεθύμνου, ο οποίος εκτός των άλλων έχει και το προσόν να περιβάλλεται από αξιόλογα μνημεία και κτίρια με πολιτιστικές χρήσεις, αναμένεται ότι θα παίξει σημαντικό ρόλο στη λειτουργία της Παλιάς Πόλης ως οικιστικού συνόλου αναβαθμίζοντας την ποιότητα ζωής των κατοίκων της και όχι μόνο.

Θα αποτελέσει επίσης πόλο έλξης επισκεπτών και τουριστών, οι οποίοι θα έχουν την ευκαιρία να συνδυάσουν την επίσκεψη σε μνημεία και χώρους πολιτισμού με την ανάπαυση σε έναν ενδιαφέροντα πολεοδομικά χώρο, που το ανάπτυγμα του περιγράμματός του θα αναδεικνύει μέσα από την αυθεντικότητα των κτιρίων την ιστορικότητά του, ανακαλώντας μνήμες από το παρελθόν.

Κρίνεται λοιπόν πως η ένταξη του χώρου αυτού θα είναι και σημειολογικά απαραίτητη σε οποιαδήποτε «πολιτιστική - τουριστική διαδρομή» που θα προτείνεται να ακολουθείται από οποιοδήποτε επισκέπτη στους δρόμους του ιστορικού κέντρου της πόλης του Ρεθύμνου:

Οργανωμένες ομάδες ή μεμονωμένοι επισκέπτες που θα θελήσουν να περπατήσουν τους χαρακτηριστικούς δρόμους και τα γραφικά σοκάκια της Παλιάς Πόλης αλλά και να επισκεφθούν τα πιο αξιόλογα μνημεία και χώρους του Ιστορικού Κέντρου, αντιπροσωπευτικά δείγματα της εικόνας του χαρακτήρα και του πολιτισμού της πόλης του Ρεθύμνου, είναι σίγουρο πως θα χρησιμοποιήσουν το συγκεκριμένο χώρο ως αφετηρία, στάση ή τέρμα της ξενάγησής τους.

Πάνω από όλα όμως θα αποτελέσει έναν τόπο συνάντησης, στάσης, ανάπαυσης, ψυχαγωγίας, συγκέντρωσης, επικοινωνίας και παιχνιδιού για τους Ρεθεμνιώτες και τα παιδιά τους

Ο ΜΕΛΕΤΗΤΗΣ

 

ΣΤΑΘΗΣ Θ. ΚΕΛΕΚΗΣ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ